Wat de voetbalwereld kan leren van oud-minister Jos van Kemenade

Tijdens het kabinet-Den Uyl van 1974 tot 1977 was de Amsterdammer Minister van Onderwijs. Zijn belangrijkste inzet in die tijd? De invoering van de middenschool.

De PvdA’er, die in februari 2020 op 82-jarige leeftijd overleed, had een idee waarmee hij het onderwijs wezenlijk anders wilde inrichten. Al in die tijd maakte Van Kemenade zich zorgen om het talent dat verloren ging als gevolg van het bestaande standenonderwijs. Zijn antwoord op de huidige situatie: laat kinderen van 12 tot 16 jaar naar dezelfde school gaan zodat leerlingen uit minder gestelde gezinnen meer kans zou hebben op een hoger niveau.¹

Zichzelf hard op de borst kloppen voor dit idee deed Van Kemenade niet. Hij borduurde voort op een bestaand idee: „Indertijd was in Europa de algemene opvatting dat we naar een schoolsysteem moesten dat niet meer vroeg voorsorteerde en leerlingen van alle sociale klassen bij elkaar hield. Het was geen puur Nederlandse opvatting, al lijkt dat achteraf misschien zo. De eerste plannen voor de middenschool dateren al van midden jaren zestig’’.²

In een interview met het NRC in 2002 vertelde hij al dat ‘’kinderen uit kansarme milieus, en tegenwoordig zijn dat vaak de kinderen uit migrantengezinnen, door het huidige schoolsysteem nog steeds weinig kansontwikkeling hebben’’.

Een idee dat nooit van de grond kwam
De politiek, het onderwijs en de media waren overtuigd van de middenschool, die stond voor gelijke kansen voor leerlingen, brede vorming en uitstel van studiekeuze. Voordelen die opwogen tegen de mindere kanten van het idee. Totdat VVD-onderwijswoordvoerder Neelie Smit-Kroes viel over het vierde uitgangspunt: sociale bewustwording. Van Kemenade kreeg het verwijt met een ‘’socialistisch spuitje’’ de jeugd te willen indoctrineren.

Daarmee koos de VVD voor het belang van hoger opgeleiden en vreesde een nivellering van het onderwijs. De gulden middenweg: naast middenscholen moesten er andere scholen blijven bestaan. Een voorstel waar Van Kemenade op zijn beurt niks in zag want dat zou de middenschool degraderen tot een afvalputje in het voortgezet onderwijs.

Van Kemenade deed in een volgende nota water bij de wijn. Tevergeefs, zo bleek later. Nog voordat de nota besproken kon worden viel het kabinet-Den Uyl. Lopende experimenten gingen door, maar het idee vervaagde omdat latere VVD-onderwijsminister Arie Pais besloot een nieuwe koers te varen. „Misschien heb ik indertijd de weerstand tegen het mengen van sociale klassen onderschat. Die is groter en zit dieper dan zo op het eerste gezicht lijkt’’, zo blikte Van Kemenade terug.³

Langzame verschuiving van vroeg selecteren naar later selecteren
En zo is het onderwijs ruim veertig jaar later niks opgeschoten. Helaas geldt dat ook voor de sport en specifieker voor voetbal. Wie de websites van Nederlands grootste clubs Ajax, Feyenoord en PSV bezoekt, komt daar elftalfoto’s tegen van jongetjes in een militaire houding terwijl hun leeftijdsgenoten nog in de ballenbak van de IKEA spelen.

Aloys Wijnker (destijds hoofd jeugdopleiding Vitesse) vertelde in 2019 dat toen hij om zich heen vroeg waarom men ooit met een Onder 8 is begonnen een veelgehoord argument was; ‘angst om talent kwijt te raken aan de concurrenten’. Hij besloot dat dat kan niet langer een argument kon zijn om hiermee door te gaan. Ik was jeugdscout bij de Arnhemmers en had die avond een bijeenkomst met andere jeugdscouts op Papendal. Wijnker voegde daad bij woorden, haalde in zijn eerste seizoen de Onder 8 eruit en een jaar later de Onder 9.

FC Utrecht volgt dat voorbeeld door per 2021/2022 te stoppen met Onder 9. Michiel de Hoog, werkzaam bij De Correspondent, schreef medio 2019 al een longread over dat vroeg specialiseren helemaal geen recept is voor succes. In een notendop: in leeromgevingen zonder repeterende patronen, waar oorzaak en gevolg lang niet altijd duidelijk zijn, helpen brede ervaringen en een groot improvisatievermogen je meer dan vroege specialisatie.

Wat maakt het probleem dan zo hardnekkig? Het kortetermijndenken, behorend bij een specialistische aanpak, leidt tot sneller en zichtbaarder resultaat. Denk aan dat elftal vol jongens die gemiddeld een kop groter zijn dan hun tegenstander en fluitend kampioen worden. Of de 13-jarige spits met baard in de keel die elke keeper met bal en al in het doel schiet.⁴ 

Geen tijd voor een lange adem
‘Het systeem’ moet kortom aangepast worden om het probleem van vroeg selecteren in het onderwijs en de voetbalwereld te tacklen. Maar hoe? Jos van Kemenade leek zich ervan bewust dat rigoreuze veranderingen snel doorvoeren niet de manier was. „Zonder dat een ingrijpend voorstel van te voren wordt onderzocht of het werkt, voert men grote stelselwijzigingen in. Dat werkt niet. Daardoor is de weerstand tegen iedere verandering in het onderwijs groot geworden’’, zo legde hij uit. Hij verkoos de weg der geleidelijkheid boven snelheid maar liep toen tegen een ander probleem aan. ‘’Het beeld is ontstaan dat hetzelfde met de middenschool is gebeurd, maar het tegendeel is eerder waar. Er lag een invoerplan dat tien jaar in beslag zou nemen. De onderzoeksresultaten kwamen pas halverwege de jaren tachtig uit en toen was de middenschool door een volgend kabinet al overboord gegooid’’.

De KNVB heeft zich al gebogen over oplossingen in de voetbalwereld. Zo worden standen en ranglijsten voor kinderen tot 13 jaar niet meer bijgehouden. Minder focus op resultaat en daarmee minder verleiding om voor de spits te kiezen die nu goed is en je kampioen maakt. Maar zou men niet nog een stap verder moeten gaan? Het stoppen met de jongste teams, zoals Vitesse en FC Utrecht, is afhankelijk van visies van technisch directeuren en hoofd jeugd opleidingen. Aangezien het verloop binnen die functies groot is zal een golfbeweging blijven bestaan. Het verbieden van teams jonger dan 11 jaar lijkt de enige manier. Tot die tijd blijft de KNVB met onderzoeken en argumenten proberen BVO’s er op democratische manier te overtuigen niet te jong te beginnen met selecteren.

True Colours richt zich bewust op oudere jeugd
Ik ben geen voorstander van vroeg selecteren en zou het om die reden hypocriet vinden als True Colours zich op 11- of 12-jarigen zouden richten. De kansen nemen, hoe ouder jeugdspelers worden, te snel af. Jongens van 15 à 16 jaar worden al niet meer als interessant beschouwd door BVO’s. ‘Te laat, teveel opleidingsjaren gemist’, is dan de gedachte. Onzin. Met het KNVB Jeugdplan Onder 16 hebben we in het seizoen 2019/2020 het tegendeel bewezen. Van die 15- en 16-jarigen gingen er liefst 17 een seizoen later naar een profclub. FC Utrecht bood zes jongens de kans, Vitesse twee en ook PSV ging aan de haal met een talent. Dat sterkte mij in de gedachte dat we in het piramidemodel veel te snel spelers afschrijven. Bewijs dat een overstap op latere leeftijd mogelijk is, is schaars maar wel aanwezig. Jens Toornstra was 20 jaar toen hij van Alphense Boys naar ADO Den Haag ging, Denzel Dumfries verruilde op 18-jarige leeftijd BVV Barendrecht voor Sparta Rotterdam. Het meest recente voorbeeld is Milan van Ewijk. Net als Dumfries 18 jaar toen hij van Excelsior Maassluis aansloot bij ADO Den Haag. Van Ewijk heeft het daar verdienstelijk gedaan met een transfer van sc Heerenveen als beloning. Mijn streven is dat dergelijke voorbeelden in de toekomst makkelijker te vinden zijn.